دارو
تعریف
داروها یک شگفتی محسوب می شوند وقتی که داروها به درستی، استفاده شوند می توانند درد را تخفیف دهند، باعث آهسته شدن مسیر پیشرفت بیماری و نیز بهبود کیفیت زندگی شوند.
اما هر چیزی که قدرت ایجاد بهبودی را داشته باشد، در صورت استفادۀ نادرست می تواند باعث ایجاد عوارض شود.
داروها چگونه عمل می کنند؟
با توجه به تنوع بسیار زیاد داروها و شکل های متفاوت آن از جمله قرص،کپسول، شربت، شیاف، سوسپانسیون، الگزیر(شربت)،کرم، پماد، خمیر، اسپری، چسب، استنشاقی، قطره و تزریقی. هر یک از آنها پس از استفاده با توجه به نوع داروی استفاده شده در یک قسمت از بدن جذب و سپس دفع می گردند.
به طور کلی، در شایع ترین حالت، داروها به شکل قرص هستند و از طریق پوشش دستگاه گوارش جذب شده و وارد جریان خون می شوند. بعد از ورود دارو به داخل جریان خون، دارو وارد کبد می شود.
کبد مرکز انجام فرآیندهای شیمیایی در بدن است. بعضی از داروها، تحت تأثیر عملکرد کبد، قرار نمی گیرند ولی اکثر داروها این ویژگی را دارا هستند. کبد دارو را به فرم شیمیایی فعال، در سراسر بدن پخش می کند. در نتیجه دارو به جایی از بدن که به وجود آن نیاز دارد می رسد.
کلیه ها، داروها را غیر فعال می کنند، در نتیجه به راحتی از بدن دفع می شوند.
انواع
شایع ترین روش تجویز داروها به شرح ذیل است
- به شکل مایع، قرص یا کپسول بلع شود
- جویده شده و سپس بلعیده شود
- زیر زبانی
- به شکل اسپری های دهانی یا بینی
- تزریق به داخل یک رگ یا عضله
- به شکل قطره ها یا پماد موضعی چشمی
- قطره های مربوط به گوش
- قراردادن دارو در راست روده
- قراردادن دارو در مهبل
- استفاده به شکل موضعی و روی پوست
- دارو های خوراکی
مراحل
توصیه های دارویی
توصیه های لازم جهت مصرف قرص یا کپسول
بلعیدن یک قرص یا کپسول یا نوشیدن آن به شکل مایع، شایع ترین روش مصرف دارو است. این روش راحت بوده و تهاجمی نیست، درد ندارد و در واقع نسبت به روش های دیگر ارزان تر است.
وقتی که دارو بلعیده می شود، وارد مری شده و از آنجا به معده می رسد، در نهایت وارد رودۀ باریک شده و از آنجا جذب خون می شود و در سراسر بدن، انتشار می یابد. گاهی اوقات، ممکن است یک قرص یا کپسول روی مخاط پوششی مری بچسبد. اگر دارو به جای اینکه در معده و روده حل شود، در این قسمت حل شد باعث ایجاد تحریک و گاهی اوقات، استفراغ یا درد قفسۀ سینه می شود.
- باید قبل از بلع قرص، مقداری آب آشامیده شود تا مجرای مری نرم تر شود.
- قرص با آب زیاد بلعیده شود.
- بعد از بلع دارو، مابقی آب نیز نوشیده شود.
حداقل نصف یک لیوان (250 سی سی) آب نوشیده شود تا دارو راحت تر به سمت معده حرکت کند.
بعد از نوشیدن دارو، نباید دراز کشید بلکه بایستی ایستاده و یا صاف نشست.حساسیت، سن، نژاد، وزن، وضعیت عمومی سلامتی، می توانند پاسخ به دارو را تحت تأثیر قراردهند.
پاسخ اشخاص به داروها یکسان نبوده و تأثیر یکسانی ایجاد نمی کند. در واقع علت آن، این است که هیچ دونفری، مشابه یکدیگر نیستند.
حساسیت، سن، نژاد، وزن، وضعیت عمومی سلامتی، می توانند پاسخ به دارو را تحت تأثیر قراردهند.
توصیه های لازم در مورد استفاده از دارو های استنشاقی با دوز مشخص
انواع مختلفی از داروهای استنشاقی، وجود دارد و به طور کل به دو دسته اصلی تقسیم می شوند؛ استشاقی های با دوز معین و پودرهای خشک.
برای استفاده از استنشاقی های با دوز مشخص، باید بلافاصله قبل از مصرف، دارو را پنج یا شش دفعه به شدت تکان داد و کلاهک را از قسمت دهانی آن برداشت.(اگر موقع استفاده از داروی استنشاقی، کلاهک روی آن گذاشته نشده باشد، قبل از مصرف، باید قسمت دهانی آن از نظرآلودگی و اجسام خارجی، بررسی نمود و اگر به مدت چند روز استفاده نشده، باید با یکبار اسپری زدن در هوا،آن را چک کرد).
اگر داروی استنشاقی، دارای یک باز کننده مجرا نیست، می توان یک باز کننده به انتهای آن وصل کرد.
بازکننده مجرا، در واقع یک لوله به طول 20- 10 سانتی متر بوده و کمک می کند که داروی بیشتری به قسمت های عمیق تر در ریه برسد. بدون یک باز کننده مجرا، دارو در قسمت پشت حلق، رسوب می کند و عوارض جانبی مضر ایجاد می شود.
نحوه استفاده
- سر را راست نگه داشته و راست بنشینید یا بایستید.
- یکبار به طور طبیعی نفس را وارد ریه ها کرده و خارج کنید.
- لحظه ای مکث کنید.
- سعی نکنید کل هوا را از ریه ها خارج کنید.
- دهان خود را در اطراف قسمت انتهایی باز کننده مجرا قرار دهید و دهان را ببندید. هنگامی که به آرامی نفس می کشید، یکبار داروی استنشاقی را فشار دهید.
- پس از فشار دادن، همچنان به نفس کشیدن ادامه دهید.
- این عمل را به مدت 7- 5 ثانیه انجام دهید.(این عمل موجب می شود که دارو با هوای ورودی مخلوط شده و به آرامی به سمت ریه ها حرکت کند).
- بعد از تنفس، باز کننده را از دهان خود بردارید.
- 10 ثانیه نفس را حبس کنید.
- به آرامی هوا را از بینی خارج کنید.سپس مقداری آب در دهان قرقره کرده و یا دندان ها را مسواک و سپس،آب دهان را دور بریزید.
اگر دستور داده شده که در هر بار، دو دوز دریافت کنید، ابتدا با تکان دادن مجدد دارو، مراحل فوق را به ترتیب ذکر شده تکرار کنید.
توصیه های لازم در مورد استفاده از اسپری بینی
- اسپری بینی را به آرامی تکان دهید.
- سر را به عقب حرکت دهید.
- یک منفذ بینی را با فشاردادن انگشت روی آن ببندید.
- نوک اسپری را حدود یک و نیم سانتی متر، در داخل منفذ بینی، قرار دهید. (به گونه ای که نوک آن به سمت گوشۀ داخلی چشم همان طرف قرار گیرد)
- اسپری را فشار داده و همزمان از طریق بینی، نفس بکشید.
- نوک اسپری را با آب ولرم تمیز و سپس آن را خشک کنید.
- کلاهک را روی آن قرار دهید تا تمیز بماند.
توصیه های لازم در مورد استفاده از قطره بینی
- دراز کشیده یا سر را به عقب خم کنید.
- مطمئن شوید که نوک قطره چکان ترک بر نداشته و لبۀ آن از بین نرفته باشد.
- حین نفس کشیدن با بینی، تعداد قطرات دستور داده شده را به داخل آن، بچکانید.
- چند دقیقه در همین وضعیت بمانید تا دارو فرصت یابد در سراسر حفره بینی پخش شود.
توصیه های لازم در مورد استفاده از پمادهای چشمی
- قبل از استفاده از پمادهای چشمی، دستان خود را بشویید.
- با سر خم شده به عقب در وضعیت درازکش یا نشسته یا ایستاده قرار بگیرید.
- پلک تحتانی را به پایین کشیده و به بالا نگاه کنید.
- حدود یک و نیم سانتی متر از پماد را در لبه داخلی پلک تحتانی قرار دهید. (سعی کنید از تماس چشم یا پلک با نوک پماد جلوگیری کنید زیرا باعث آلودگی داروی موجود در لوله می شود)
- چشم خود را بسته و آن را به اطراف حرکت دهید.(در این حالت پماد در سراسر سطح چشم پخش می شود)
- با دستمال به آرامی داروی اضافی موجود روی مژه ها را بردارید.
توصیه های لازم در مورد استفاده از قطره چشمی
- قبل از استفاده، دستان خود را بشویید.
- سر را به عقب خم کنید.
- پلک تحتانی را به پایین کشیده و به بالا نگاه کنید.
- قطره را در فضای بین پلک و چشم، بریزید.
- از تماس مستقیم دارو با قرینه پرهیز کرده و اجازه ندهید قطره چکان، با سطح چشم تماس پیدا کند. (این کار می تواند موجب آلودگی دارو شود)
- چشم را ببندید و با یک دستمال، محلول اضافی اطراف پلک و مژه ها را پاک کنید.
توصیه های لازم در مورد استفاده از قطره گوش
- سر را به عقب خم کنید. (طوری که گوش درگیر با زاویۀ رو به بالا قرار گیرد)
- با کشیدن لاله گوش به سمت پایین و عقب، مجرای خارجی گوش را صاف نگه دارید.
- میزان داروی تجویز شده را در گوش خود بریزید. (برای جلوگیری از آلودگی قطره چکان از تماس آن با دیوارۀ مجرای گوش پرهیز شود)
- به مدت چند دقیقه سر را در همین وضعیت نگه دارید، تا دارو به قسمت های عمقی ته گوش نیز جاری شود.
توصیه های لازم در مورد استفاده از شیاف رکتال (راست روده)
- قبل از قراردادن شیاف رکتال (راست روده )، دستکش لاتکس بپوشید.
- برای آنکه شیاف راحت تر وارد شود آن را با یک ماده روان کننده مثل وازلین بپوشانید.
- برروی یک پهلو دراز بکشید.
- انتهای مشخص شدۀ شیاف را تا جایی که ممکن است در داخل راست روده فرو ببرید. ته شیاف را فشار دهید. (مطمئن شوید که بخش های باقیماندۀ شیاف، دیوارۀ راست روده را لمس می کند).
توجه: اگر قراردادن شیاف باعث احساس اذیت و ناراحتی می شود، شاید به این دلیل است که شیاف به میزان لازم در داخل راست روده قرار نگرفته. ممکن است فشار دادن دو طرف باسن ها به سمت یکدیگر بعد از قراردادن شیافت کمک کننده باشد.
توصیه های لازم در مورد استفاده از داروهای واژینال (مجرای تناسلی زنانه)
بسیاری از دارو های واژینال مثل داروهای مورد استفاده برای عفونت های مخمری، اغلب به شکل کرم، ژل، کف و شیاف هستند.
- قبل و بعد از به کار بردن داروها، دستها را بشویید.
- لبه های واژن(مهبل)را باز کرده و دارو را مستقیم در داخل آن قرار دهید.
- پنبه روی آن قرار ندهید. (زیرا مقدار زیادی از آن جذب پنبه می شود)
توجه: پوشیدن شلوارک، کمک می کند تا لباس به داروهای بیرون زده، آغشته نشود.
توصیه های لازم در مورد استفاده از دارو های موضعی
- قبل و بعد از استفاده دارو دست ها را بشویید.
- در مورد کرم ها و ژل، مقدار تجویز شده دارو را در مرکز منطقۀ درگیر قرار داده و سپس آن را به شکل لایۀ نازکی در اطراف پخش کنید.
- در مورد اسپری ها، ابتدا قوطی را تکان دهید. سپس نوک اسپری را در فاصله 15 سانتی متری پوست قرار داده و اسپری کنید.(مگر اینکه پزشک دستور دیگری داده باشد)
در این فرم دارویی، با استفادۀ بیشتر نتایج بهتری به دست نمی آید. در واقع میزان زیادی از بعضی داروهای موضعی مانند استروئید، هیدروکورتیزون و... می تواند بخش های دیگر بدن را تحت تأثیر قرارداده و باعث ایجاد عوارض جانبی جدی شود.
توصیه های لازم در مورد استفاده از چسب های پوستی
یکی از جدی ترین روش ها، برای دریافت دارو، استفاده از چسب هاست.
چسب ها می توانند محتوی داروهای مختلفی مانند فنتانیل باشند که باعث کنترل درد می شود، یا استروژن که باعث کاهش علایم یائسگی می شود. چسب ها می توانند جریان ثابتی از دارو را آزاد کنند، تا زمانی که دوز دارو به اتمام برسد.
پزشک محل قرار دادن چسب و مدت زمان قرار گرفتن آن را مشخص می کند. (گاهی این اطلاعات در دستور مصرف دارویی آمده است)
- برای جلوگیری از تحریک پوستی، محل چسب ها را روی پوست تغییر دهید.(این کار باید با مشورت پزشک انجام گیرد).
- از بریدن چسب ها پرهیز کنید. (مگر پزشک دستور آن را داده باشد)
توجه: از دستورات پزشک در زمینۀ چگونگی دور انداختن چسب پیروی کنید. (معمولاً بهترین روش آن است که چسب را از نیمه، خم کنید تا سمت دارویی چسب نمایان شود)
عوارض احتمالی
تداخلات دارویی
- اگر بیشتر از یک دارو مصرف می کنید، باید مراقب تداخلات بالقوه خطرناک داروها باشید.
- استفاده از دو یا چند دارو باعث ایجاد تداخل دارویی می شود.(ممکن است به جای احساس بهبودی، وضعیت بدتری را ایجاد کند). پس با پزشک یا دارو ساز مشورت کنید تا مطمئن شوید داروها با یکدیگر تداخل نمی کنند.
- با افزایش سن، مشکلات مربوط به تداخلات دارویی افزایش می یابد.(زیرا افراد مسن نسبت به افراد جوان، داروهای بیشتری را مصرف می کنند).
در طول معاینه، پژشک ممکن است متوجه احتمال تداخل دارویی، از جمله:
- ضربان قلب غیر طبیعی
- تغییرات در نتایج تست های آزمایشگاهی شود.
هر فرد می تواند علایم بسیاری از مشکلات بالقوه را زودتر دریابید.
اگر بعد از شروع مصرف دارو، هرکدام از علایم زیر حادث گردید، فورا به پژشک اطلاع دهید:
- ایجاد خون مردگی سریع تر از حد معمول
- جوش های پوستی
- اسهال پایدار
- یبوست پایدار
- سوزش سر دل به طور پیوسته
- تهوع واستفراغ پایدار
- تب
- خستگی بیش از حد
در مصرف دارو به نکات زیر توجه کنید:
- مطمئن شوید که از هر دارو به درستی استفاده می کنید.
- از میزان مصرف دارو، زمان و چگونگی استفاده از آن مطمئن شوید.
- از یک روش صحیح، پیروی کنید.
- دارو را سروقت مصرف نمایید.
جعبه قرص یادآور
- یکبار در هفته یا یکبار در روز، هر بخش از جعبه را با قرص هایی که باید مصرف شوند نکمیل کنید.
- بعضی جعبه ها بخش های مجزایی دارند تا قرص های نوبت متعدد روز را در آنها قرار دهید.
- از داروساز یا پزشک خود در مورد استفاده از جعبه قرص یادآور، راهنمایی بگیرید. (بعضی از قرص ها مثل نیتروگلیسیرین، باید در ظرف اصلی خود نگهداری شوند)
ظرف های دارویی هشدار دهنده
- از یک ظرف دارویی که دارای کلاهک حاوی ساعت کوچک است، استفاده کنید.
- ساعت را تنظیم کنید تا درزمان مناسب به صدا درآید.
در بالای بعضی از ظروف یک منبع نوری کوچک قرار دارد که در زمان مصرف دارو روشن میشود.
ساعت های هشدار دهنده
- یک ساعت مخصوص تهیه کنید.
- روی ساعت زنگی تعبیه شده که می توانید مانند ظرف های هشدار دهندۀ دارو،آن را تنظیم کنید. (چنین ساعت هایی را می توانید از داروخانه ها یا فروشگاه های لوازم پزشکی تهیه کنید)
جدول ها و تقویم ها
- از یک جدول یا تقویم استفاده کنید.
- روی این جدول یا تقویم طرح دارویی خود را لیست کنید.
- آن را کنار داروهای خود قرار دهید.
- با هر بار مصرف دارو، شمارۀ آن را از لیست حذف کنید.