پپتیک (زخم گوارشی)
شرح بیماری
بدن اسید قویی را برای هضم غذاها تولید می‌کند و لایه مخاطی قسمت داخلی معده و اثناعشر را از این اسید محافظت می‌کند. اگر این لایه از بین برود، اسید می‌تواند به دیواره‌ها آسیب بزند.
زخم گوارشی زخمی است که در اثر از بین رفتن سطح مخاط معده و اثناعشر ایجاد می‌شود. اثناعشر یا دوازدهه قسمت ابتدایی روده کوچک قرار دارد. اگر زخم در معده باشد به آن زخم معده و اگر در اثناعشر باشد به آن زخم اثناعشر می‌گویند.
زخم اثناعشر شایع‌تر از زخم معده است و غالباً در سنین ۳۰ تا ۵۰ سالگی رخ می‌دهد. این زخم‌ها ممکن است در هر سنی ایجاد شوند؛ اما در نوجوانان و کودکان خیلی کمتر اتفاق می‌افتد.
عوامل خطر، علل و عوامل شایع
از علل این بیماری میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
- باکتری به نام هلیکو باکتر پیلوری که به اختصار اچ پایلوری نامیده می شود.
- داروهای ضد درد غیر استروییدی مانند آسپیرین و ایبوبروفن.
این دو عامل موجب ضعیف شدن لایه مخاطی معده و اثناعشر و درنتیجه آسیب دیواره بر اثر اسید می‌شود.
- استرس
- غذاهای چاشنی‌دار
- نوشیدن الکل
- کشیدن سیگار
- سابقه فامیلی
- سن بالای ۵۰ سال
- کسانی که دچار تصادفات شدید، سوختگی شدید یا ضربات مغزی شدید شده‌اند، مستعد ابتلا به زخم گوارشی می‌باشند.
البته این نوع زخم دستگاه گوارش موقتی بوده و با بهبودی شرایط بیمار، از بین می‌رود.
علایم و نشانه ها
شایع ترین علایم در شروع بیماری عبارتند از:
- درد سوزشی در ناحیه‌ی وسط و بالای شکم و گاهی در سمت راست و زیر دنده‌ها و در موارد کم‌تری در سمت چپ.
شایع‌ترین نشانه و شبیه یک درد مبهم احساس می‌شود. درد ناشی از زخم معده با خوردن غذا بدتر می‌شود درحالی‌که درد ناشی از زخم اثناعشر معمولاً ۲ تا ۵ ساعت بعد از خوردن غذا و وقتی معده خالی است، ایجاد و با خوردن غذا بهبود می‌یابد.
- از دست دادن وزن
- بی‌اشتهایی
- درد در حین غذا خوردن
- احساس ناراحتی در معده
- استفراغ
تشخیص و درمان
تشخیص
پس از اخذ شرح حال کامل و انجام معاینات، ممکن است با نظر پزشک اقدامات زیر برای بیمار انجام شود:
- آزمایش‌های خون، تنفس و بافت معده
برای تشخیص باکتری هلیکوباکتر حائز اهمیت است.
- آزمایش خون
یکی از راه‌های آسان برای تشخیص است.
- آزمایش تنفس
مقدار گاز دی‌اکسید کربن را در هوای بازدم فرد اندازه‌گیری می‌کند. به بیمار ماده‌ای حاوی اوره و کربن می‌دهند تا بنوشد. باکتری درون بدن، این مواد را می‌شکند و به جریان خون و ریه‌ها می‌فرستد و با بازدم دفع می‌شود. پزشک با جمع‌آوری بازدم می‌تواند به وجود یا عدم وجود هلیکوباکتر پی ببرد.
- نمونه‌برداری بافت معده
به‌وسیله آندوسکوپی تکه کوچکی از بافت معده جهت بررسی و مطالعه در زیر میکروسکوپ برداشته می‌شود.
- تصویر اشعه ایکس از معده و اثناعشر
در این نوع گرافی بیمار مایعی به نام باریوم را نوشیده تا معده و اثناعشر در تصویر مشخص باشد.
- آندوسکوپی:
در افراد بالای ۴۰ سال و دارای علائم کم‌خونی، تهوع و استفراغ یا احساس گیرکردن غذا، حتماً باید آندوسکوپی انجام شود.
- سایر موارد به صلاحدید پزشک و نیاز بیمار
درمان
با نظر پزشک ممکن است اقدامات زیر برای بیمار انجام شود:
- قطع مصرف داروهای ضد درد غیراستروئیدی (اگر این قرص ها عامل بروز زخم شده باشند).
- مصرف آنتی‌بیوتیک و داروهای مربوط (اگر میکروب هلیکوباکتر در معده وجود داشته باشد).
- جراحی (اگر عوارض زخم بصورت خونریزی، سوراخ شدن و انسداد شدید مشاهده شود)
گاهی زخم‌های اثناعشر به سمت عقب و لوزالمعده پاره شده و باعث التهاب لوزالمعده (پانکراتیت) می‌گردد، اگر چنانچه سوراخ شدگی درمان نشود و جراحی صورت نگیرد، می‌تواند به اعضای مجاور صدمه‌ی جدی بزند.
- مصرف ضد اسیدها (جهت کاهش درد ناشی از زخم).
- عدم استعمال سیگار و الکل
- آب‌درمانی
- خنده‌درمانی
- تفریح و تجدید روحیه
- استراحت (مخصوصا در هنگام پر بودن شکم)
- تغذیه صحیح
- مصرف داروها (حتی در صورت برطرف شدن درد)
- تغییر داروها با دستور پزشک (اگر باعث احساس ناخوشی، سرگیجه، بروز اسهال یا سردرد شوند)
- سایر موارد به صلاحدید پزشک و نیاز بیمار
عوارض احتمالی
از عوارض احتمالی این بیماری میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
- خونریزی معده، اثناعشر و ایجاد کم‌خونی
- عوارض ناشی از کم‌خونی
- التهاب لوزالمعده و …
زمان مراجعه به پزشک
در صورت ایجاد علایم زیر حتما به پزشک یا مرکز درمانی مراجعه کنید:
- در صورت مشاهده علایم و نشانه های ذکر شده که می تواند نشان دهنده بیماری باشد.
- در صورت مشاهده علایم زیر پس از تشخیص بیماری:
- درد ناگهانی و تیز در قسمت شکم و پشت که از بین نمی‌رود.
- مدفوع سیاه‌رنگ یا خونی
- استفراغ خونی یا استفراغ قهوه ای
- مشکل در بلع غذا
- مدفوع سیاه
- دردی که با خوردن دارو قطع نشود.
- کاهش وزن
- ضعف شدید
- سایر علایم و مواردی که پزشک یا تیم پزشکی برای مراجعه مجدد توصیه نموده است.
- تماس با اورژانس 115 در موارد اورژانسی
پیشگیری
جهت پیشگیری از این بیماری میتوان اقدامات زیر را انجام داد:
- اصلاح وضعیت بهداشتی خانواده
- عدم استعمال دخانیات
- دوری از فشارهای روحی و استرس‌ها
- وعده‌های غذایی منظم و به مقدار کم
- ورزش و پیاده‌روی (آرامش روحی و سلامت جسمانی)