صفحه اصلی

فقر آهن يكي از شايع‌ترين اختلالات تغذيه‌اي در كشورهاي در حال توسعه و مهم‌ترين علت كم‌خوني تغذيه اي در كودكان و زنان در سنين باروري است كه با ايجاد گلبول‌هاي قرمزكوچك و كاهش ميزان هموگلوبين مشخص مي‌شود.

ميزان نياز به آهن براساس سن، جنس و وضعيت فيزيولوژيكي افراد متفاوت است. مثلا زنان باردار به علت افزايش حجم خون، رشد جنين، جفت و ساير بافت‌ها به آهن بيشتري نياز دارند. به همين دليل بيش از سايرين در معرض خطر كم‌خوني قرار دارند. در شيرخواران در صورت سلامت مادران، ميزان آهن موجود در شير مادر براي 6ـ4 ماه اول زندگي كافي است. ولي در مورد نوزاداني كه با وزن كم متولد مي‌شوند، ذخاير آهن كم بوده و بايد از 3 ماهگي آهن اضافي به صورت قطره خوراكي به نوزاد داده شود. همچنين بستن پيش از موقع بند ناف نيز به اين دليل كه نوزاد را از يك سوم كل خون محروم مي‌كند، خطر فقر آهن را افزايش مي‌دهد.

نکات قابل توجه:

• چنانكه اين قرص‌ها با معده خالي مصرف شوند جذب آن‌ها بهتر و بيشتر صورت مي‌گيرد، ولي در اين حالت سبب تحريك معده و بروز مشكلات گوارشي مي‌شوند. عوارض گوارشي ناشي از مصرف آهن نظير تهوع، دل پيچه، سوزش قلب، اسهال يا يبوست را مي‌توان به حداقل رساند، به شرطي كه آهن را با ميزان بسيار كم مصرف كرده و به تدريج به ميزان آن افزوده تا به حد مورد نياز بدن برسد. بهتر است قرص آهن در آخر شب قبل از خواب استفاده شود تا عوارض ناشي از آن كاهش يابند.
• ويتامينC (ث) و اسيد ماليك و اسيد تارتاريك جذب آهن را افزايش مي‌دهد. به همين دليل معمولا مصرف این مواد به همراه آهن پيشنهاد مي‌شود. علاوه بر درمان دارويي بايد به ميزان آهن قابل جذب در غذا نيز توجه كرد. جذب آهن غذا اغلب تحت تاثير شكل آهن موجود در آن مي‌باشد. آهن موجود در پروتئين‌هاي حيواني مانند گوشت گاو، ماهي و پرندگان بيشتر جذب مي‌شود، در حالي كه جذب آهن پروتئين‌هاي گياهي مانند سبزي‌ها و ميوه‌ها كمتر مي‌باشد. بايد توجه داشت كه ويتامين C جذب آهن سبزي‌ها و ميوه‌ها را بيشتر مي‌كند. مصرف چاي همراه يا بلافاصله بعد از غذا مي‌تواند جذب آهن را تاحدصفر تا پنج درصد كاهش دهد.
• قهوه، تخم‌مرغ، شير و لبنيات، نان گندم، حبوبات و فيبرهاي غذايي جذب آهن را  به علت تشكيل كمپلكس‌هاي نامحلول كاهش مي‌دهند. بنابراين فرآورده‌هاي حاوي آهن، طي يك ساعت قبل يا دو ساعت بعد از مصرف هر يك از اين مواد نبايد مصرف شود.

انواع منابع غذایی

• منابع غذايي آهن‌دار عبارتند از: جگر، قلوه، گوشت قرمز، ماهي، زرده تخم‌مرغ، سبزي‌هاي داراي برگ سبز تيره مانند جعفري، اسفناج و حبوبات مانند عدس و لوبيا، غلات و حبوبات جوانه زده، همچنين ميوه‌هاي خشك بخصوص برگه زردآلو، توت خشك، برگه آلو، انجير خشك، كشمش و دانه‌هاي روغني.
• منابع دارای اسيد سيتريك و اسيد اسكوربيك يا ويتامين ث عبارتند از: آلو، خربزه، ريواس، انبه، گلابي، طالبي، گل كلم، سبزي‌ها، آب پرتقال، گريب‌فروت، گوجه فرنگي، ليمو شيرين، توت فرنگي، فلفل سبز، ليمو ترش، سيب و آناناس.
• منابع دارای اسيد ماليك و اسيد تارتاريك عبارتند از: هويج، سيب زميني، چغندر، كدوتنبل، گوجه فرنگي، كلم پيچ و شلغم.

از علل و عوامل شایع می‏توان به موارد زیر اشاره نمود:

• دريافت ناكافي آهن به دليل استفاده از رژيم غذايي کم آهن، مانند بعضي از رژيم‌هاي گياه خواري
• جذب ناكافي آهن در اثر اسهال
• كاهش ترشح اسيد معده
• مشكلات گوارشي
• تداخلات دارويي و داروهايي مانند سايمتيدين، پانكراتين، رانيتيدين و تتراسايكلين
• افزايش نياز به آهن براي افزايش حجم خون در دوران نوزادي، نوجواني، بارداري و شيردهي
• خون‌ريزي زياد در دوران عادت ماهانه
• خونریزی در اثر جراحات
• هموروييد (بواسير)
• بيماري‌هاي بدخيم و انگل‌ها
• كمبود آهن در مردان بزرگسال معمولاً در اثر از دست دادن خون است.

شایع ترین علایم در شروع بیماری عبارتند از:

• رنگ پريدگي پوست، زبان و مخاط داخل لب و پلك چشم‌ها
• خستگي زودرس
• سرگيجه و سردرد
• خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست و پاها
• حالت تهوع
• در كم‌خوني شديد گود شدن روي ناخن یا ناخن قاشقي

تشخیص

پس از اخذ شرح حال کامل و انجام معاینات، ممکن است با نظر پزشک اقدامات زیر برای بیمار انجام شود:

• آزمایش خون و بررسی های مختلف روی آن به منظور تشخیص دقیق علت بیماری و در  نتیجه انتخاب درمان صحیح
• سایر موارد به صلاحدید پزشک و نیاز بیمار

درمان

با نظر پزشک ممکن است اقدامات زیر برای بیمار انجام شود:

• استفاده از مکمل های خوراکی
• درمان با نمك‌هاي ساده آهن

مانند سولفات فروي خوراكي که به شكل قرص، كپسول يا مايع است و بايد تا چندین ماه مصرف شود

توجه: توصیه می شود روزانه يك قرص آهن از پايان ماه چهارم بارداري تا سه ماه پس از زايمان در زنان باردار و قطره آهن همزمان با شروع تغذيه تكميلي تا پايان دو سالگي در كودكان توصیه می شود.

در صورت ایجاد علایم زیر حتما به پزشک یا مرکز درمانی مراجعه کنید:

• در صورت مشاهده علایم و نشانه های ذکر شده که می تواند نشان دهنده بیماری باشد.
• در صورت مشاهده علایم زیر پس از تشخیص بیماری:
  • تب
  • سرفه
  • گلودرد
  • ورم مفاصل
  • درد عضلانی
  • ادرار خونی
  • بروز علایم عفونت در هر کجای بدن مانند قرمزی، درد، ورم، تب.
  • علایم جدید و غیر قابل کنترل
• سایر علایم و مواردی که پزشک یا تیم پزشکی برای مراجعه مجدد توصیه نموده است.
• تماس با اورژانس 115 در موارد اورژانسی