ترومبوسیتوپنی (کاهش پلاکت)
شرح بیماری
مقدار طبيعي پلاكت یا ترومبوسيت در خون، 450-150 هزار در هر ميكروليتر خون است. پلاكت ها سلول هايي بدون هسته هستند كه از مغز استخوان منشأ می‌گیرند. پلاکت‌ها وقتي به گردش خون می‌رسند براي 10-7 روز زنده می‌مانند و در روند انعقاد خون نقش دارند. پلاكت‌ها با بستن هر شكاف كوچكي كه در جدار عروقي خوني ايجاد گردد، نقشي حياتي در كنترل خونريزي ايفا مي‌كنند.
به كم شدن تعداد پلاکت‌ها ترومبوسيتوپني و به زیادشدن تعداد آن‌ها در خون ترومبوسيتوز می‌گویند. در ترومبوسيتوپني تمايل به خونريزي به ویژه از عروق خوني كوچك‌تر وجود دارد. اين امر باعث خونريزي غيرطبيعي در پوست و ساير قسمت‌هاي بدن مي‌گردد. ترومبوسيتوپني یا كم شدن تعداد پلاکت‌ها در خون يكي از شایع‌ترین مشكلات بيماران بستري در بيمارستان است.
افراد در معرض خطر
موارد زیر ممکن است احتمال خطر ابتلا به کاهش پلاکت(ترومبوسیتوپنی) را افزایش دهد:
- مصرف آسپيرين يا ساير داروهاي ضدالتهاب غیراستروئیدی
- مصرف داروهايي چون كينيدين، داروهاي گوگرددار، داروهاي ضد ديابتي خوراكي، نمك‌هاي طلا، ريفامپين و غيره
- بزرگي طحال
- كاهش درجه حرارت بدن
- انتقال خون
- مصرف الكل
- پره‌اكلامپسي یا مسمومیت بارداری
- بيماري‌هاي ديگر مانند لوپوس اريتماتوي‌سيستميك، كم‌خوني، لوسمي، سيروز و غيره
- مواجهه با اشعه ايكس
عوامل خطر، علل و عوامل شایع
از علل و عوامل شایع میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- كاهش توليد پلاكت توسط مغز استخوان در بیماری‌های مادرزادي و يا علل اكتسابي
- به دام افتادن پلاكت
- افزايش تخريب پلاكت
- رقيق شدن خون: معمولاً به دنبال تزريق حجم زياد گلبول قرمز و پلاسما و یا درنتیجه تزریق حجم‌های وسیعی از محلول‌های داخل وریدی
- علل اكتسابي:
به عللی گفته می‌شود که براثر عوامل و بیماری‌های دیگر به‌جز بیماری‌های مادرزادی و ارثی ایجادشده باشد.
برخی از علل ایجادکننده کاهش پلاکت‌ها عبارت‌اند از:
- داروهاي از بين برنده سلول (داروهاي شیمی‌درمانی)
- افزایش پلاکت با قطع دارو
- داروهایی مانند تيازيد، استروژن و …
- برخي بیماری‌های سيستم ايمني مانند ایدز.
- تهاجم هرگونه تومور به مغز استخوان مانند تومورهای پستان، ريه، غدد لنفاوي
- كمبود تغذیه‌ای مانند کمبود فولات و ب 12 و مصرف الكل
- سيروز یا پرخونی كبدي
- عفونت‌ها و تغييرات در سيستم ايمني
علایم و نشانه ها
شایع ترین علایم در شروع بیماری عبارتند از:
- فرد بی علامت
اگر تعداد پلاکت‌ها بالاي صد هزار عدد باشد
- بدون خونریزی همراه با بروز اختلالات آزمایشگاهی
اگر تعداد پلاکت‌ها بين 50 تا 100 هزار باشد
- ایجاد خونریزی با ضربه شدید
اگر تعداد پلاکت‌ها بين 50-20 هزار باشد
- ایجاد خونریزی با هر ضربه خفیف
اگر تعداد پلاکت‌ها بين 20-10 هزار باشد
- ایجاد خونریزی خود به خودی
اگر تعداد پلاکت‌ها زير 10 هزار باشد
- سایر علایم
مانند لكه‌هاي كوچك، گرد، بدون برجستگي و رنگ قرمز مايل به ارغواني در پوست، تمايل به کبود شدگی، خونريزي در دهان، خون‌دماغ، قاعدگي‌هاي شديد يا طولاني، وجود خون در ادرار
تشخیص و درمان
تشخیص
پس از اخذ شرح حال کامل و انجام معاینات، ممکن است با نظر پزشک اقدامات زیر برای بیمار انجام شود:
- تشخيص با توجه به علايم بيمار و نتيجه آزمايش خون كه نشانگر تعداد پلاكت‌ها است
- سایر موارد به صلاحدید پزشک و نیاز بیمار
درمان
با نظر پزشک ممکن است اقدامات زیر برای بیمار انجام شود:
- در بعضي موارد بدون درمان اجازه داده مي‌شود تا ترومبوسيتوپني سير خود را طي كند.
- اجرای برنامه‌هاي درماني دیگر بسته به علت زمينه‌اي بیماری به عنوان مثال قطع داروهایی که موجب ترومبوسيتوپني ناشي از دارو شده است.
- جراحي براي برداشتن طحال یا اسپلنكتومي در موارد ترومبوسيتوپني دایمی
- تزریق پلاكت براي بيماران مبتلا به ترومبوسيتوپني مزمن و حاد
- تجویزكورتيكواستروييدها در زمان تشخيص و در موارد عودكننده
- تجویزگاماگلوبين در طي مرحله حاد يك حمله شديد
- درمان سركوب گر ايمني در موارد دایمی
- سایر موارد به صلاحدید پزشک و نیاز بیمار
عوارض احتمالی
عوارض احتمالی که به دنبال کاهش پلاکت در فرد ایجاد می‌شود شامل موارد زیر است:
- سكته مغزي
- خونريزي مغزي
- از دست دادن شديد خون
- عوارض جانبي دارودرمانی
زمان مراجعه به پزشک
در صورت ایجاد علایم زیر حتما به پزشک یا مرکز درمانی مراجعه کنید:
- در صورت مشاهده علایم و نشانه های ذکر شده که می تواند نشان دهنده بیماری باشد.
- در صورت مشاهده علایم زیر پس از تشخیص بیماری:
- بدتر شدن علایم در طی درمان
- از دست رفتن شديد خون در يك وضعيت اورژانس
- ایجاد علايم جديد يا غیرقابل‌توجیه
- پیگیری در خصوص مصرف داروهایی که دارای عوارض جانبی هستند مانند کورتیکواستروئیدها
- سایر علایم و مواردی که پزشک یا تیم پزشکی برای مراجعه مجدد توصیه نموده است.
- تماس با اورژانس 115 در موارد اورژانسی