گاستریت (ورم معده)
شرح بیماری
معده عضوی کیسه‌ای شکل است كه دیوارهای عضلانی دارد. داخل معده از یك لایه بافت مخاطی پوشیده شده است كه وظیفه آن ترشح اسید و آنزیم‌های گوارشی است. گاستریت یا ورم معده حالتی است که در آن معده دچار التهاب یا عفونت خفیف در لایه مخاطی می‌شود و معمولاً به دو حالت، ورم معده حاد و مزمن بروز می‌کند.
عوامل خطر، علل و عوامل شایع
از علل شایع ورم معده میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
- استعمال سیگار
- پرخوری به‌ویژه مصرف مواد غذایی که راحت هضم نمی‌شوند.
- ترشح بیش از اندازه اسید معده
- ابتلا به عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی
- مصرف زیاد کافئین
- مصرف برخی از داروها مانند آسپیرین و داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی
- خستگی یا کار زیاد
- انجام یک عمل جراحی مهم
- استرس و آسیب‌های روحی
- سوختگی
- ابتلا به عفونت‌های شدید
- برخی از بیماری‌های خاص مانند کم‌خونی شدید
- اختلالات دستگاه ایمنی بدن و ابتلا به برخی از بیماری‌ها که باعث کاهش مقاومت بدن می‌شوند.
- رژیم غذایی نامناسب و مصرف برخی از مواد تحریک‌کننده معده مانند ادویه یا غذاهای آلرژی‌زا
- مصرف نوشیدنی الکلی
- عفونت معده با باکتری هلیکوباکتر پیلوری
علایم و نشانه ها
شایع ترین علایم در شروع بیماری عبارتند از:
- دل‌درد و دل‌پیچه
- سیاه شدن مدفوع در اثر خونریزی گوارشی
- احساس سوزش در بالای شکم
- استفراغ
- بی‌اشتهایی
- تب و ضعف
- ورم شکم
- درد تند و مبهم و یا آزاردهنده در قفسه سینه
- احساس اسید معده در دهان
- ندرتاً اسهال
- آروغ یا نفخ
علایم و نشانه های شایع گاستریت حاد
- کوفتگی
- احساس پر بودن معده
- سردرد
- سرگیجه
- تشنگی شدید
- تنفس تند
- کشیدگی شکم
- حساس و سفت شدن شکم
تشخیص و درمان
تشخیص
پس از اخذ شرح حال کامل و انجام معاینات، ممکن است با نظر پزشک اقدامات زیر برای بیمار انجام شود:
- انجام آندوسکوپی و دیدن درون معده
در این روش یک لوله انعطاف‌پذیر از مری به داخل معده هدایت می‌شود و به هنگام آندوسکوپی امکان دارد تکه کوچکی از بافت مخاط معده برداشته شود و برای بررسی به آزمایشگاه فرستاده شود. هدف از این روش، رفع علایم و حذف دارو یا ماده‌ای است که باعث ناراحتی معده می‌شود.
- آزمایش خون جهت تشخیص هلیکوباکتر نیز انجام می‌گیرد.
- سایر موارد به صلاحدید پزشک و نیاز بیمار
درمان
با نظر پزشک ممکن است اقدامات زیر برای بیمار انجام شود:
- تغییر شیوه زندگی که مهم‌ترین توصیه‌هایی که بیمار را در این زمینه یاری می دهند، داشتن عادات تغذیه‌ای مناسب، حفظ وزن در حد سالم و طبیعی، ورزش کردن به‌اندازه کافی و کنترل استرس و فشارهای روانی است.
- دارو
اگر عامل بیماریف هلیکوباکتر پیلوری باشد، پزشک از داروهای کاهش‌دهنده‌های ترشح و تولیدکننده اسید معده و یک یا دو نوع آنتی بیوتیک برای درمان استفاده می کند.
- مکمل‌های غذایی -مصرف امگا ۳ و روغن ماهی.
- مکمل پروبیوتیک که باکتری‌های مفید دستگاه گوارشی را متعادل می‌کند.
- مصرف روزانه مولتی‌ویتامین، حاوی ویتامین‌های آنتی‌اکسیدان A، C، E و ویتامین‌های گروه B و مواد معدنی مانند منیزیم، کلسیم، روی، سلنیوم.
- گیاهان دارویی
- -عنا: به رفع علایم زخم‌های گوارشی کمک می‌کند. خاصیت‌های آن عبارت است از: از بین بردن باد شکم و گاز معده و روده، تقویت‌کننده معده و بدن، آرام‌بخش، درمان سرماخوردگی و آنفولانزا، رفع قولنج و دردهای روده و معده و کمک جهت هضم غذا-گیاهان دارویی دیگر مانند عصاره قره قاط و زنجبيل نیز احتمالاً دارای توانايی حذف عفونت هليکو باکتر است.
- بابونه: یکی از مهم‌ترین خواص بابونه درمان زخم معده و ورم معده است و این گیاه به دلیل خاصیت ضدالتهابی می‌تواند این بیماری را درمان می‌کند. دیگر خواص آن عبارت‌اند از: ادرارآور، تسکین دردهای عضلانی، التیام زخم‌ها، تب بر و تسکین‌دهنده درد، تقویت‌کننده معده، درمان بی‌اشتهایی.
- شیرین‌بیان: مهم‌ترین خاصیت شیرین‌بیان درمان زخم معده است. خاصیت‌های آن عبارت است از: برطرف کردن زخم و التهاب دهان، ضد سرفه، التیام ورم معده، درمان سوءهاضمه، از بین بردن نفخ.
- هومیوپاتی
در این روش درمانی سیستم ایمنی توسط داروهای خاص تحریک می‌شود و بدن، خود، بیماری را درمان می‌کند. طبق اصل اولیه هومیوپاتی هر ماده یا عاملی که بتواند در افراد سالم بیماری ایجاد کند می‌تواند همان بیماری را در شخص شفا دهد.
- طب سوزنی
طب سوزنی ممکن است به کاهش استرس و بهبود عملکرد کلی گوارشی کمک کند.
- سایر موارد به صلاحدید پزشک و نیاز بیمار
چند توصیه در زمان ایجاد حملات گاستریت:
- در حملات گاستريت حاد 24 الی 48 ساعت بيمار نبايد هیچ‌گونه مواد غذايی دريافت کند، در این صورت تحت تغذيه وريدی قرار گرفته، سپس رژيم مايع و ترجیحاً شیر یا آب شروع می‌گردد.
- باید تا زمانی که علایم کاملا برطرف نشده، از غذاهای داغ و پر ادویه، قهوه و غذاهای اسیدی پرهیز شود.
- در موارد ابتلا به گاستريت مزمن از وعده‌های غذایی کوچک و غذاهایی که هضم آسان دارند استفاده شود و به‌تدریج وعده‌ها و ميان وعده‌های بزرگ‌تر و متنوع‌تر را در رژیم غذایی قرار داد.
- در اين مدت باید از مصرف غذاهای پرچرب خودداری کرد.
- به‌هیچ‌وجه الکل يا نوشیدنی‌های الکلی استفاده نشود.
- به‌تدریج و همراه با افزايش تحمل، از غذاهای حاوی فيبر کافی استفاده شود.
- از مصرف انواع نوشیدنی‌های کافئین دار مانند انواع نوشابه، خودداری شود زيرا سبب تحريک ترشح اسيد معده می‌شود.
عوارض احتمالی
از عوارض احتمالی ورم معده میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
- زخم معده در صورت طولانی شدن ورم معده
- افزايش بروز شکستگی‌های استخوانی
- عفونت‌های روده‌ای
- در صورت کاهش طولانی‌مدت اسيد معده به علت مصرف این داروها
زمان مراجعه به پزشک
در صورت ایجاد علایم زیر حتما به پزشک یا مرکز درمانی مراجعه کنید:
- در صورت مشاهده علایم و نشانه های ذکر شده که می تواند نشان دهنده بیماری باشد.
- در صورت مشاهده علایم زیر پس از تشخیص بیماری:
- درد ناگهانی و تیز در قسمت شکم و پشت که از بین نمی‌رود.
- مدفوع سیاه‌رنگ یا خونی
- استفراغ خونی یا استفراغی که به رنگ قهوه به نظر می‌رسد.
- قورت دادن سخت غذا
- مدفوع سیاه
- دردی که با خوردن دارو قطع نشود.
- کاهش وزن
- ضعف شدید که معمولاً به علت کم‌خونی به وجود می‌آید.
- سایر علایم و مواردی که پزشک یا تیم پزشکی برای مراجعه مجدد توصیه نموده است.
- تماس با اورژانس 115 در موارد اورژانسی
پیشگیری
برای پیشگیری از ورم معده میتوان اقدامات زیر را انجام داد:
- رعایت حد اعتدال در خوردن و آشامیدنوعده‌های غذایی را نباید حذف کرد، باید برای هرروز برنامه غذایی منظمی دنبال شود.
اگر اغلب اوقات هضم غذا دشوار است، تعداد وعده‌های غذایی را اضافه کرده و از حجم غذا در هر وعده کاسته شود. از مصرف مواد غذایی که معده را تحریک می‌کنند مانند غذاهای ادویه‌دار، مواد خوراکی اسیدی، غذاهای سرخ‌کرده و یا چرب پرهیز شود.
- پرهیز از مصرف نوشیدنی‌های الکلی
الکل باعث تحریک‌پذیری و ساییده شدن لایه مخاطی معده شده و درنهایت منجر به التهاب و خونریزی معده می‌شود.
- عدم استعمال سیگار
سیگار در لایه محافظ معده اختلال ایجاد کرده و معده را مستعد ابتلا به گاستریت و همچنین زخم معده می‌کند. سیگار در عین حال اسید معده را افزایش می‌دهد، بهبود معده را به تأخیر می‌اندازد و یکی از عوامل مهم خطرزا در ابتلا به سرطان معده است.
- خودداری از مصرف داروهایی که معده را ناراحت می‌کنند.
- در صورت امکان از داروهایی مانند آسپیرین و ایبوپروفن استفاده نشود زیرا این قبیل داروها می‌توانند منجر به التهاب معده شده و تحریکات معده را تشدید کنند.
- می توان از مسکن‌های حاوی استامینوفن استفاده کرد. در مورد مصرف داروی مناسب باید با پزشک مشورت نمود.
- در هنگام بروز ناراحتی در اثر مصرف دارو باید نوع داروی مسکنی که مصرف می گردد، تغییر داده شود.
- رژیم غذایی
- مصرف غذاهای آنتی‌اکسیدان، ازجمله قره قروت ، آلبالو، گوجه‌فرنگی، کدو و فلفل دلمه‌ای.
- اجتناب از مصرف نان سفید، پاستا (ماکارونی) و شکر.
- استفاده از روغن‌های سالم مانند روغن‌زیتون یا روغن گیاهی.
- اجتناب از نوشیدنی‌هایی که ممکن است اسید دیواره معده را افزایش دهد ازجمله قهوه، نوشیدنی الکلی، نوشیدنی‌های گازدار و تحریک‌کننده معده.
- نوشیدن آب تصفیه‌شده.
- کاهش یا عدم مصرف اسیدهای چرب ترانس که در شیرینی‌ها، کیک‌ها، سیب‌زمینی سرخ‌شده و مارگارین موجود است.
- مصرف کمتر گوشت قرمز و استفاده از گوشت بدون چربی، لوبیا جهت تامین پروتئین در رژیم غذایی لازم است.
- مصرف غذاهای سرشار از ویتامین‌های B و کلسیم مانند بادام، لوبیا، خوراکی‌های سبوس‌دار (در صورت عدم حساسیت)، سبزی‌های تیره (مانند اسفناج و براکلی)، سبزی‌های دریایی.
- مصرف غذاهای حاوی فلاونوئیدها مانند سیب، کرفس، کران بری (قره قروت)، پیاز، سیر و چای ممکن است رشد هلیکوباکتر پیلوری را مهار کند.